• धर्मेन्द्र झा

नेपाली कांग्रेसले २००७ सालको क्रान्तिदेखि प्रजातन्त्रको पुनःस्थापनासम्म र तत्पश्चात् प्रजातन्त्रलाई सुदृढ गराउँदै आर्थिक विकासमा मुलुकलाई अग्रसर गराउने कार्यमा जुन नेतृत्वदायी भूमिका निर्वाह गर्दै आएको छ, यसमा हजारौं, लाखौं कार्यकर्ताको बलिदानी, त्यागले अग्रणी भूमिका खेलेको छ ।

नेपाली  राजनीति  अहिले  जुत्ता  अर्थात्  बुट  पोलिसको सन्दर्भले तातिएको छ । देशको राजधानी काठमाडौमात्र  होइन  सम्पूर्ण  देशभरि  अहिले  यो  सन्दर्भ चर्चाको विषय बनेको छ । सन्दर्भ हो, नेपाली कांग्रेसका केही नेताले सार्वजनिकरुपमा जुत्ता पोलिस गरे । मंगलबार अपरान्ह राजधानीको नयाँ बानेश्वरमा अचानक एक दृश्य देखियो र निकै लामो समयसम्म निरन्तरता प्राप्त गर्दै पछिसम्म त्यो दृश्य स्थिर भइरह्यो । नेपाली कांग्रेसका युवा भनेर दावी गर्ने केन्द्रिय नेताहरु चन्द्र भण्डारी र धनराज गुरुगंलगायतका युवा समूहले सार्वजनिक स्थलमा सार्वजनिक रुपमा जुत्ता पोलिस गरेका थिए । यो एक घटना नै थियो जसको पूर्वानुमान गरिएको थिएन  ।  अनियोजित  र  अनपेक्षित  तर  महत्वपूर्ण  तथा  चर्चित  व्यक्तिहरु  सम्मिलित  भएकाले  होला  त्यस  घट्नामा  सम्भवतः  समाचार  मूल्य  निहीत  रहने  आधारमा यो विषयलाई मिडियाले पनि निकै कभरेज गर्यो । मंगलबार अनलाइन र सामाजिक सञ्जालले त  निरन्तर  रुपमा  यसलाई  महत्व  दिँदै  यो  घट्नासँग  जोडिएका पलपलको गतिविधि सार्वजनिक गरे । अहिले वहसको विषय बनेको छ, जुत्ता पोलिसको कार्य ठीक थियो कि थिएन ? यो कस्तो अभियान हो ? अभियानमा संलग्नहरुले यसलाई प्रतिकात्मकरुपमा प्रस्तुत्  गर्ने  प्रयास  गरेका  छन्  ।  उनको  भनाई  छ,  राजनीतिमा  देखिएको  विकृतिलाई  अन्त्य  गरिनुपर्ने  आग्रह गर्दै प्रतिकात्मकरुपमा यो अभियान सञ्चालन गरिएको हो । यस अभियानमा संलग्नहरुका अनुसार, मंगलबारको जुत्ता पोलिसबाट तीस हजार रुपैया नगद संकलन गरिएको थियो । यो रकम कहाँ कसरी खर्च गरिने भन्नेबारे आयोजकले स्पष्ट गरेका छैनन् । तर आशा गरौं जुन विकृति अन्त्यका लागि यो अभियान सञ्चालन  गरिएको  हो  सम्भवतः  यो  रकम  त्यसै  अभियानको निरन्तरतामा खर्चिइने छ । सांकेतिकरुपमा   जुत्ता   पोलिसको   अभियान   स्वयंममा नयाँ होइन । २०३० को दशकमा नेपालमै पनि  यो  अभियान  साहित्यको  सन्दर्भमा  सञ्चालन  गरिएको  थियो  ।  त्यसवखतको  अभियानको  सारको  विश्लेषण गर्ने हो भने त्यो अभियान पनि राजनीतिकै सन्दर्भमा  सञ्चालन  गरिएको  थियो  तर  साहित्यलाई  माध्यम  बनाइएको  थियो  ।  त्यसवखत  प्रतिवन्धित  अवस्था  थियो  ।  राजनीतिक  दललाई  खुलेआम  राजनीतिक  गतिविधि  सञ्चालन  गर्न  र  जनताका  बीच  गएर  संगठन  गर्ने  स्वतन्त्रता  थिएन  ।  यही  कारण  त्यसवेला  यो  अभियानलाई  निकै  सान्दर्भिक  मानिएको थियो र अभियानलाई प्रजातन्त्र स्थापनाको संघर्षसँग  जोडेर  हेरिएको  थियो  ।  अहिले  एकथरिले  प्रश्न गरिरहेका छन्, आजको अवस्थामा यो अभियान किन  हठात  सञ्चालन  गर्नु  आवश्यक  ठानियो  ?  अहिले राजनीति अलग धारमा निर्देशित छ ।  देशमा  लोकतन्त्र  छ  ।  राजतन्त्र  छैन,  गणतन्त्र  छ  ।  एकात्मक  शासन  व्यवस्था  छैन,  संघीय  शासन  व्यवस्था  छ  ।  अर्कोथरिको  मत  छ,  लोकतन्त्रमा  अभिव्यक्तिको   स्वतन्त्रता   सबैलाई   छ   ।   शीर्ष   नेतादेखि  सामान्य  जनतालाई  आफ्नो  धारणा  व्यक्त  गर्ने अधिकार छ । भण्डारी र गुरुगंलगायतका नेताले पनि  त्यही  अधिकार  प्रयोग  गर्दै  राजनीतिक  विकृति  अन्त्यको अभियानलाई श्वर प्रदान गर्ने प्रयत्न गरेका हुन् भने त्यसलाई अन्यथा किन मान्ने ? अभियानकर्ताहरुले     अभियानमार्फत्     जुत्ता     सफा   गरेजस्तै   सांकेतिकरुपमा   राजनीति   पनि   सफा  गर्नुपर्ने  आग्ह  गरेका  छन्  ।  अभियानकर्ताहरु  कांग्रेससँग   आवद्ध   भएको   हुँदा   यो   अभियान   कांग्रेसको  शुद्धीकरणसँग  पनि  जोडिएको  छ  भन्दा  अस्वाभाविक हुँदैन । तर सूक्ष्मरुपमा विश्लेषण गर्ने हो भने यो अभियान कुनै न कुनैरुपमा सबैजसो पार्टीसँग सम्बन्धित  छ  भन्ने  निष्कर्ष  निकाल्दा  कुनै  फरक  नपर्ला  ।  कुनै  पनि  पार्टीको  जीवन्तता,  गतिशीलता  त्यस पार्टीले अवलम्बन गरेको सिद्धान्त एवं विचारमा निर्भर गर्दछ । जनसमर्थनविनाको     पार्टी     जीवन्त     हुन     सक्दैन  ।  पार्टीप्रतिको  जनसमर्थन  जनविश्वासमा  आधारित हुन्छ । पार्टीले जनताको विश्वास, त्यसले अंगीकार गर्ने सिद्धान्त र विचारमा भर पर्दछ । पार्टी एउटा संस्था हो, आफैमा चलायमान हुँदैन । त्यसको लागि  मानव  संशाधनको  आवश्यकता  पर्दछ  ।  पार्टी  भनेको एउटै विचार, सिद्धान्त र आस्था, विश्वासमा आबद्ध मानिसहरुको समूह हो । जब त्यस्तो समूहले राजनीतिक  रुपमा  संस्थागत  रुप  धारण  गर्दछ,  तब  त्यो संस्था पार्टी हुन्छ । साधारणरुपमा भन्नुपर्दा पार्टी भन्नाले  समान  आस्था  र  विचारका  मानिसहरुको  राजनीतिक  संस्था  हो  ।  पार्टीको  जीवन,  यसले  अंगीकार  गर्ने  विचार  र  सिद्धान्तमा  निहीत  रहन्छ  ।  पार्टीको  विचार  र  सिद्धान्तले  जनसमर्थन  प्राप्त  गर्न  सक्दैन भने त्यो पार्टी  पुनः जीवन्त हुन सक्दैन । तसर्थ विचार र सिद्धान्त पार्टीको प्राण हो । यही विचार र सिद्धान्तले कार्यक्रम तय गर्दछ । असल कार्यक्रमले पार्टीप्रतिको जनविश्वासमा बृद्धि गर्दछ ।  पार्टीको विचार, सिद्धान्त र कार्यक्रमलाई प्रभावकारीरुपमा जनतासमक्ष पु¥याई त्यसप्रति जनसमर्थन जुटाई पार्टी  संगठन  सुदृढ  गर्नमा  कार्यकर्ताको  आवश्यकता  पर्दछ । यस आलोकमा विश्लेषण गर्ने हो भने पछिल्ला दिनमा नेपाली कांग्रेसप्रति यस्ता थुप्रै प्रश्न लक्षित छन् जसको  उत्तर  अपेक्षित  छ  ।  पछिल्ला  समयमा  माथि  उल्लेखित  अवस्था  नेपाली  कांग्रेसमा  प्रायः  अनुभव  गर्न  सकिँदैन  ।  यस  अवस्थालाई  विचार  गरी  भन्ने  हो  भने  कांग्रेसको  शीर्ष  नेतृत्वमा  रहेकाको  ध्यानाकर्षण गर्न बुट पोलिस अभियान सञ्चालन गरिएको हो भने त्यसलाई अन्यथा मान्न मिल्दैन । तर  सस्तो  लोकप्रियतामात्र  आर्जन  गर्ने  उद्देश्य  अभियानको हो भने त्यसलाई नौटंकीको संज्ञा दिँदा कुनै  फरक  पर्दैन  ।  अभियानका  सञचालकहरुप्रति  अरु प्रश्न पनि तेर्सिन्छन्, के यो अभियान सञ्चालन गर्नुभन्दा पहिले पार्टीमा यससम्बन्धमा कुरा राखिएको थियो  ?  राखिएको  थियो  भने  त्यहाँ  सम्बोधन  हुन  असम्भव थियो ? यो    अभियानको    आवश्यकता    निर्वाचनमा    पराजयपछिमात्र  अनुभव  गरियो  कि  त्यसअघि  पनि  सान्दर्भिक  थियो  ?  पार्टीभित्रको  अवसरप्राप्तिबाट  अभियानकर्तामात्र   वञ्चित   हुन   पुगेका   हुन्   कि   जीवनमा कहिल्यै अवसर नपाएका अरु पनि छन् ? छन् भने अभियानकर्ताले तिनको सम्बोधनका लागि विगतमा  कहिल्यै  आवाज  उठाए  कि  उठाएनन्  ?  जबसम्म यी प्रश्नका उत्तर सार्वजनिकरुपमा प्रवाहित हुँदैन  तबसम्म  यो  अभियानको  औचित्य  पुष्टि  गर्न  सम्भव हुने छैन ।  कुनै पनि पार्टीको संगठन सुदृढ गर्न कार्यकर्ताको अहम् भूमिका रहनेमा कुनै पनि दुईमत छैन । पार्टीको नीति   तथा   कार्यक्रमलाई   जनस्तरसम्म   फैलाउन   र   पार्टीको   राजनीतिक   उद्देश्य   प्राप्तिका   लागि   जनआकर्षण    जुटाउने    पार्टी    सुदृढीकरण    गर्ने    कार्यकर्ताको  कार्य  हो  ।  सुदृढ  पार्टी  संगठन  निर्माण  पार्टी कार्यकर्ताको दायित्व हो । पार्टी संगठनमा एउटै व्यक्ति,  अवस्था  विशेषअनुसार  नेता  र  कार्यकर्ता  दुबै  हुने  र  पार्टी  संगठनमा  सबै  नेता  कार्यकर्ता  हुने  भएकाले   पार्टीमा   आबद्ध   सबै   व्यक्ति   पार्टीको   संगठनभित्र  कार्यकर्ता  नै  हुन्छन्  ।  नेता  नै  कार्यकर्ता  हो र कार्यकर्ता नै नेता हो । पार्टीको उत्कृष्टता जति नेतृत्वको  राजनीतिक  ज्ञान,  दृष्टिकोण,  दूरदर्शिता  र  निर्णायक शक्तिमा निर्भर गर्दछ, त्यत्ति नै कार्यकर्ताको क्रियाशीलतामा    पनि    ।    कार्यकर्ताको    असल    राजनीतिक आचारण र व्यवहार पनि पार्टी संगठनका लागि   अनिवार्य   मानिन्छ   ।   पार्टी   कार्यकर्ताको   सदाचार, पार्टी संगठनको अलंकार हो । कर्तव्यनिष्ठ, इमान्दार, अनुशासित, नैतिकवान् र सादा जीवन उच्च विचारको आदर्शबाट अभिप्रेरित कार्यकर्ताबाट मात्र पार्टीको संगठनको निर्माण हुन सक्छ । नेपाली कांग्रेस पार्टी लोकतन्त्रवादमा आधारित पार्टी हो । यो पार्टी नै नेपालको निकै लामो समयसम्म लोकतन्त्रका लागि लडाइँ लडेको पार्टी हो । तसर्थ   नेपालमा   लोकतन्त्रको   सुदृढीकरणका   लागि  नेपाली  कांग्रेस  पार्टीको  संगठन  सुदृढ  हुन  जरुरी  छ  ।  जसका  लागि  नेपाली  कांग्रेस  पार्टीका  कार्यकर्ता अपरिहार्य छन् । नेपाली कांग्रेसले २००७ सालको  क्रान्तिदेखि  प्रजातन्त्रको  पुनःस्थापनासम्म  र  तत्पश्चात्  प्रजातन्त्रलाई  सुदृढ  गराउँदै  आर्थिक  विकासमा  मुलुकलाई  अग्रसर  गराउने  कार्यमा  जुन  नेतृत्वदायी  भूमिका  निर्वाह  गर्दै  आएको  छ,  यसमा  हजारौं,  लाखौं  कार्यकर्ताको  बलिदानी,  त्यागले  अग्रणी भूमिका खेलेको छ । भविष्यमा पनि नेपाली कांग्रेसको  संगठनात्मक  स्वरुपलाई  मजबुद  पार्न  पार्टीका   कार्यकर्ताहरुको   राजनीतिक   परिचालन   सुव्यवस्थित हुनुपर्ने आवश्यकता छ । हेर्नु अपेक्षित छ,  जुत्ता  पोलिस  अभियानले  यी  र  यस्ता  अन्य  विषयप्रति कत्तिको ध्यानकर्षण गर्छ ? मुलुक संघीयतामा प्रवेश गरेसँगै कार्यान्वयनको चरण जारी छ । सात प्रदेश मध्ये सबै भन्दा पहिले प्रदेश ३ को पहिलो प्रदेशसभा अधिवेशन बिहीबार हेटौंडामा सुरु हुँदैछ । अरु प्रदेशका सभा पनि निकट भविष्यमै हुने छन् । अर्थात्     संघीयताका     लागि     आवश्यक     राजनीतिक  संरचनाहरू  करिब  करिब  तयार  हुँदैछन्  तर  प्रशासनिक  संरचना  र  त्यसका  व्यवस्थापनहरू  अझ  पनि  अलमलमै  देखिन्छ  ।  राजनीतिक  दलहरू  प्रदेशको  राजधानी,  प्रदेश  प्रमुख,  मुख्य  मन्त्री  जस्ता  राजनीतिक विषयमा केन्द्रित छन् । प्रदेश प्रमुखहरूको कार्यालय  र  बस्ने  बासको  व्यवस्थापन  यतिखेर  चर्चाका विषय बनेका छन्