•                                      देशकाल

•                                   किशोर नेपाल 

 देशमा मधेशको मुद्दा धेरै लामो चल्यो । एउटा देशमा नागरिकहरुको सुविधा र असुविधाको मुद्दा यति लामो चल्नु भनेको नालायकीपन हो । मधेश र पहाडका कुरा उहिल्यै राजा वीरेन्द्रको पालामा उठेको थियो । शायद जनसंख्या आयोगले यसैका वारेमा सम्मेलन गराएको थियो । त्यो अवस्थामा गजेन्द्रनारायण सिंहले आफनो स्ट्याण्ड लिएका थिए ।

देश  अहिले  तरंगमा  छ  ।  यसलाई  वितेको चुनावी समयको एक तरंगका रुपमा हेर्न नसकिने होइन । तर, देशमा मधेशको मुद्दा  धेरै  लामो  चल्यो  ।  एउटा  देशमा  नागरिकहरुको सुविधा र असुविधाको मुद्दा यति  लामो  चल्नु  भनेको  नालायकीपन  हो  ।  मधेश  र  पहाडका  कुरा  उहिल्यै  राजा  वीरेन्द्रको  पालामा  उठेको  थियो  ।  शायद जनसंख्या आयोगले यसैका वारेमा सम्मेलन गराएको थियो । त्यो अवस्थामा गजेन्द्रनारायण  सिंहले  आफनो  स्ट्याण्ड  लिएका  थिए  ।  पन्चायती  व्यवस्थाको  आज्ञानुसार त्यतिवेला हुकमतको आदेश फैलाउनेहरु  धेरै  थिए  ।  समयक्रममा  ती  काल–कवलित भए । मधेशले अहिलेसम्म आफनो  सामान्य  अधिकार  समेतलिन  सकेकोछ ।संघीयताका    विषयमा    मानिसका    रायहरु  बेग्लाबेग्लै  छन  ।  संघीयताका  जो  पक्षपाति  छन  ती  रमाइ  रहेका  छन  भने  संघीयताका  विरोधीहरु  देश  संघीयतामा  गएर  तीन  तहको  चुनाव  भइ  सकेपछि  विरोधमा लागेका छन । संघीयता  मधेशको  मांग  थियो  ।  यसैको लागि अन्तरीम संविधानका विरुध्द मधेश विद्रोह भएको थियो । त्यो नभएको भए  हाम्रो  मुक्तिको  कुरा  के  हुन्थ्यो  ?  मधेश   पहाडको   गन्तव्य   मात्र   होइन,   पहाड  आफैं  पनि  मधेशको  टेको  हो  ।  त्यही टेकोले अहिले मधेश र पहाड दुवै प्रभावित  भएको  छ  ।  देश  अब  साँच्चै  गुलजारहुने सम्भावना छ । यसलाई अझ गुलजार   वनाउनु   पर्दछ   ।   संघीयताले   बहुमत नभएका तर महत्वपूर्ण अल्पमतका रुपमा  रहेका  जाति–जनजातिको  हितगर्न  महत्वपूर्ण भूमिका खेल्न सक्दछ ।एक       दशक       अघिसम्मपनि       काठमाडौंबाट   मधेश   जानेबाटो   सारै   घुमाउरो  थियो  ।  अहिले  धुलिखेललाई  वर्दिवाससंग जोडने वीपी राजमार्ग सुचारु भएपछि यात्रुहरुका लागि समय र सुविधा दुवै  वढेको  छ  ।  अहिले  पनि  अप्ठेरो  त  छँदैछ  ।  वीपीमार्ग  साँगुरोछ  ।  चुनावको  समयमा  सिन्धुली  माडीबाट  कमला  नदी  तरेर वर्दिवासतिर आउँदा आगन्तुकहरुलाई चुनावी           चहल–पहललेआकर्षित           गरेको देखिनु स्वाभाविक थियोे । निर्वाचन आयोगले  उम्मेदवारहरुको  मनोनयनको  मिति   तोकेकोले   मधेश–तराइमा   कुनै   न  कुनै  हिसावले  चुनावी  चहल–पहल  देखिने आशा थियो । तर, मधेश केन्द्रीत दलहरुको एकीकृत संगठन, राष्ट्रिय जनता पार्टी,  नेपालले  स्थानीय  तहको  चुनाव  वहिष्कारगर्ने र चुनावको प्रतिकारमा वन्द सहितका  आन्दोेलनगर्ने  घोषणा  गरेपछि  स्थिति विपरित बाटोमा गएको थियो । त्यो राजनीतिको  एउटा  बाटो  थियो  ।  अहिले  अर्कै बाटो छ । स्थानीय चुनाव वहिष्कार गरेर  राष्ट्रिय  जनता  पार्टीले  खासै  फाइदा  लिन सकेन । सँधै   व्यस्त   रहने   धुलिखेलदेखि   वर्दिवाससम्मकोवी पी राजमार्ग हिजोआज एकछिनपनि  शान्तरहन  पाएको  छैन    ।  कहिले ओखलढुंगा, खोटाङ र रामेछापका नाममा कहिले खुर्कोटको नाममा यातयात वन्दहुने स्वाभाविक थियो ।मधेश वन्दका वेला   काठमाडौंतर्फ   यात्रागर्ने   सवारी   साधन एकदमै न्यून थिए । काठमाडौंबाट मधेश जाने सार्वजनिक सवारीको संख्या पनि  थोरै  थियो  ।  राजमार्ग  छेउछाउका  वजारहरुमा चहल–पहल हुँदैनथ्यो । यात्रु नभएपछि  बजारमा  चहल  पहल  नहुनु  स्वाभाविक थियो । त्यतिबेला  सरकार  र  राष्ट्रिय  जनता  पार्टीका  नेताहरुका  वीच  चुनावकावारे  छलफलपछि  मानिसहरुमा  एकप्रकारको  कौतुहलता नजागेको होइन । चुनावले अरु केही नगरेपनि जनतालाई वोल्ने, चिच्याउने र  कराउने  साहस  दिन्छ  ।  मधेशमा  ठूला  भनिने दलहरुले स्थानीय स्वार्थका विरुध्द वेला  वेलामा  चुनावी  अभियान  चलाउन  पनि  नखोजेका  होइनन  ।  तर  तिनको  प्रभावको परीक्षणगर्ने कसी भएन ।  महोत्तरी  जिल्लाको  सीमा  प्रवेशपछि  खोंच   क्षेत्रका   स–साना   वस्तीहरुका   छाना  र  झ्यालमा  तीन  ठूला  दलका  स–साना   झण्डाहरु   देखिएपनि   राष्ट्रिय   जनता  पार्टीको  उपस्थिति  कतै  देखिएको  थिएन  त्यतिवेला  ।  बजारमा  पार्टीहरुको  झण्डाभन्दा  मानिसका  निरपेक्ष  अनुहार  वढी  थिए  ।  पहाडी  समुदायको  प्रभावमा  रहेको वर्दिवास बजारमा ठूला दलहरुका चुनाव केन्द्रित कार्यक्रमहरु भइरहेका थिए । बजारका प्रत्येक जसो घरमा कांग्रेस, एमाले र माओवादीका झण्डा गाडिएका थिए । तर,  झण्डाको  आधारमा  मात्रै  मधेशमा  यी  पार्टीहरुको  प्रभावको  आंकलनगर्नु  सजिलो  थिएन  ।  तर,  चुनावको  दिन  साँघुरिंदै  गएपछि  मानिसको  अनुहारबाट  निराशा र निरपेक्षता दुवै हट्यो । दुइ नम्वर प्रदेशमा राष्ट्रिय जनता पार्टीले आपूmलाई जसरी प्रमुख दलका रुपमा स्थापित गर्यो त्यो राजनीतिक सत्य हो । उतिखेर,  वर्दिवासबाट  पूर्व  लागेपछि  कोशीसम्म  नै  सरकार  निर्माणको  चहल  पहल  देख्न  पाइएको  थियो  ।  स–साना  समूहमा वाँडिएका मानिसहरु चोक चोकमा जम्मा   भएरसरकारका   लागि   समर्थन   जुटाउँदै  थिए  ।  उनीहरुको  अनुहारमा  चुनावमा  पाइएको  विजयको  खुशी  स्पष्ट  देखिन्थ्यो  ।  वर्दिवासदेखि  ढल्केवर  र  धनुषाधाम  हुँदै  लाहानसम्म  र  फर्किदा  जनकपुर     र     बीरगंजको     यात्रामा     चोक  चोकमा  मानिसको  बाक्लो  जमघट  देखिएको थियो । कमला   नदी   काटेर   पूर्व   लाग्ने   वित्तिकैसिराह  जिल्लाको  पहिलो  बजार  वन्दीपुरमा सुरक्षा चहलपहल सँधै वढी नै रहन्छ । सिराहा राजनीतिक रुपले उत्सुक र  समृध्द  स्थान  हो  ।  सिराहाको  एकमात्र  प्रमुख  शहर  लाहानमा  साँझपख  जनता  सक्रिय  हुन्छन  ।  यो  क्षेत्रमा  पहिलेदेखि  नै  गैह«  सरकारी  संस्थाहरु  सक्रिय  छन  ।  यहाँका  दलितहरुको  जीवनस्तर  सुधारमा  बेलायती  सरकारको  सहयोग  महत्वपूर्ण  छ  ।  यद्यपि,  गैह«  सरकारी  संस्थाहरुको  सेवा   स्थायी   र   दह«ो   रहेन   ।बिकास   निर्माणका क्रममा जनताको खुशी प्रत्यक्ष देखिन्छ । तर, मानव अधिकारको अवस्था कमजोर छ यहाँ । यो पूरै क्षेत्रको समृध्दि बढदैछ । त्यसको कारण स्थानीय सरकार तथा  गैह«  सरकारी  संस्था  होइनन  ।  यो  क्षेत्रका प्रत्येक परिवारका एक वा दुइजना सदस्य    वैदेशिक    रोजगारीमाखाडीका    देशमा  छन  ।  उनीहरुको  कडा  मेहनतले  समृध्दि  भित्रिएको  छ  ।  त्यो  समृध्दिको  सदुपयोग हुन पाएको छैन । गैह« सरकारी संस्थाप्रति  जनताको  खासै  विश्वास  र  भरोशा छैन । भरखर गठन भएको स्थानीय सरकारमा   संघीय   सरकारले   खटाएको   सिंहदरबार पुगेको छैन । शान्ति         र         स्थायित्वका         बारेमा यहाँका जनता, व्यवसायी, उद्योगी र मानवअधिकारकर्मीहरु सवैको मत एउटै छ  ।  अहिले  चुनाव  भएको  छ  ।  जनता,  राजनीतिक नेता तथा समाजको सवै वर्ग अस्थीर भएको छ । मानिसको मन चन्चल भएको छ ।  अव पनि ।।।संविधानमा अपेक्षित संशोधन नभए ठूलो दुर्घटना हुनेछ’ निष्कर्ष निकाल्दै थिए, लाहानका वुध्दिजीवीहरु । चुनावले राजनीतिक संक्रमणलाई समाप्त गरेको दावी राजनीतिक दल र सरकारले गर्दै आएको छ । स्थानीय परिस्थितिले यो दावीलाई  पूरै  भूmठो  बताउँछ  ।  किनभने,  अराजक घटनाहरु सामान्य भएका छन । राजमार्ग  कसैले  पनि  बन्दगर्न  सक्दछ  ।  कानूनको सट्टा सुरक्षाकर्मीको राज चलेको प्रष्ट देखिन्छ । राजमार्गका    ठाउँठाउँमा    ट्रकहरु    लाम  लागेर  उभिएका  देखिन्छन  ।  कुनै  राजनीतिक दलले वन्दको आव्हान गरेका कारण  ती  ट्रकहरु  रोकिएका  होइनन  ।  ती  ट्रकहरुलाई  स्कर्टिङ  गरेर  लैजानु  पनि  पर्दैन  ।  वर्षमा  दर्जनौं  पटक  ।।।वन्द’हुने  नेपालका राजमार्गहरुमा सुरक्षाले स्कर्टिङ गरेर   गाडीहरुलाई   गन्तव्यमा   पुर्याउने   एउटा परम्परा नै वनी सकेकोछ । अव यो थोत्रो र फोहोरी परम्परा छिटो छिटो टुटेको देख्न  पाइने  आशा  सवैले  राखेका  छन  ।  देश  गतिशील  भविष्यतिर  अग्रसर  भएको  सरकारका  नेताहरुको  वचनको  परीक्षण  हुन  वाँकी  नै  छ।  परिवर्तन  त  हुन्छ  तर  त्यो  कुन  वेगमा  हुन्छ  ?कहिलेसम्म  हुन्छ  ?त्यसको  जवाफ  परिवर्तनको  नियन्ता  जनतासंग  छैन  ।  जनताको  दःुखको  कुरा  पनि यत्ति मात्रै हो ।