२०८० फाल्गुन १५, मंगलवार ०७:५६
जन्मदर्ता नहुँदा धनुषा जिल्लामा बालबालिकाहरुको शैक्षिक भविष्य नै अन्योलमा परेको छ ।
जिल्लाको धनौजी गाउँपालिका–२ को तत्मा टोल बस्ने निलम मण्डलको विवाह नौ वर्ष अघि भएको थियो । अहिले उनको तीन सन्तान छन्, तर उनीहरूको जन्मदर्ता नहुँदा शैक्षिक भविष्य नै अन्योलमा परेको छ ।
श्रीमान् विवाहपछि वैदेशिक रोजगारीको सिलसिलामा मलेसियामा गए पछि उनी अहिले माइतमै छिन् उनीसँग विवाह दर्ताको प्रमाणपत्र नहुँदा बालबालिकाको जन्मदर्तासमेत बनाउन नपाउँदा शैक्षिक भविष्य अन्योल भएको छ । श्रीमान् स्वदेश फर्केपछि मात्र विवाह दर्ता गर्ने र बालबालिकाको जन्मदर्ता गर्ने उनी बताउँछिन् । त्यतिबेलासम्म उनका सन्तानले भने विद्यालय भर्ना हुनबाट वञ्चित हुनुपर्ने गुनासो गरिन् ।
उनका तीन सन्तानमध्ये जेठी छोरी ८ वर्षीया राखी मण्डल, माइलो छोरा ४ वर्षीय कार्तिक र कान्छो छोरा करिब डेढ वर्ष उमेरको गणेश छन् । उनले भनिन् “जन्मदर्ता नहुँदा न विद्यालय पठाउन सकेको छु, न सरकारबाट पाउने कुनै सेवासुविधा नै लिन सकेको छु। वडा कार्यालयले नागरिकता र बाबुको उपस्थितिबिना जन्मदर्ता बनाउन नमिल्ने बताएको छ ।”
त्यस्तै धनुषाको बटेश्वर गाउँपालिका–२ मा बस्दै आएकी गर्दै आएका ५० वर्षीय दुखिया महरा र ३५ वर्षीया ललिता महराकी छोरी पूजा महरा बटेश्वरस्थित शिवशक्ति माध्यमिक विद्यालय कक्षा ६ मा पढ्दै छिन् । उनी पढाइमा अब्बल छिन्, तर कक्षा ६ पछि विद्यालय आउन पाउँछु कि पाउँदिन भनेर चिन्तित छिन् । पूजाका बुवा दुखिया महरा भन्छन् “अहिलेसम्म अनुरोध गरेकै भरमा विद्यालयले जन्मदर्ता प्रमाणपत्रबिना नै पूजालाई कक्षा ६ सम्म पढ्न दिएको छ, तर अब के हुने हो थाहा नै छैन ।” उनी प्रश्न गर्दै भन्छन्, “जन्मदर्ता कसरी बनाउने । उनको नागरिकता महोत्तरी बलुवा नगरपालिकाको हो ।
दुखिया महराकी छोरी पूजा बटेश्वरस्थित मामा घरमा जन्मेर त्यही नजिकैको शिवशक्ति माविमा पढ्दै आएकी छिन् । वडा कार्यालयले बाबुको नागरिकता जहाँको हो, त्यहीँ जन्मदर्ता बनाउन जानु भनेका कारण पूजाको जन्मदर्ता बनाउन नसकेको पूजाका बुवा दुखिया महरा बताउँछन् । उनी भन्छन्, “मैले नागरिकताको सिफारिस लिएको वडामा जाँदा तपाईको छोरी यहाँ जन्मेको होइन भन्छन् ।
जहाँ जन्मेको हो, त्यहाँको वडामा जन्मदर्ता बनाउनूस् भन्छन् । म कहाँ गएर बनाउने हो भन्ने अन्योलमा छु।” बटेश्वर गाउँपालिका–२ का वडा अध्यक्ष विजयकुमार महतोले भने, “जिल्ला प्रशासन कार्यालयले जन्मदर्तासम्बन्धी अन्तक्रिया कार्यक्रम गरेपछि हामीले जन्मदर्ता बनाउनेबारे बुझेका छौँ । पहिले बुवाआमा दुवैको नागरिकता नभई जन्मदर्ता बनाउने गरेका थिएनौँ, तर अन्तक्रियापछि यस कार्यमा सचिवले पनि साथ दिइरहेको छ । अहिलेसम्म बुवाको मात्र नागरिकता भएका १५ जनाभन्दा बढी बालबालिकाको जन्मदर्ता बनाइसकेका छौँ । आमाबुवा दुवैको नागरिकता नभएका बालबालिकाका अभिभावक भने कोही आएका छैनन् ।” उनले भने, “उमेर नपुगी विवाह भयो र बच्चा भयो भने त्यसमा बच्चाको के दोष हुन्छ ? जन्मदर्ताका कारण बालबालिका कुनै पनि अधिकारबाट वञ्चित हुदैन ।”
दलित मुसहर समुदायमा जन्मदर्ता नहुँदा भोग्नु परेको समस्या थुप्रै पनि छ । बालबालिका शिक्षा, स्वास्थ्य, सरकारी सेवासुविधाबाट वञ्चित हुनु परेको छ । प्रशासनिक झन्झटका कारण पनि उनीहरू जन्मदर्ता गराउन अगाडि नै सर्दैनन् । बाबु विदेशमा भएका बेला जन्मिएको अधिकांश बालबालिकाको जन्मदर्ता नहुँदा शैक्षिक भविष्य नै अन्योलमा परेको हो ।
